د بشري حقونو لپاره کار کوونکي یوه نړیوال تنظیم ایمنیسټي انټرنېشنل د پاکستان په بلوچستان او سیند صوبو کې په یوه اوونۍ کې د پولیسو په لاس د مذهب له سپکاوي سره مخ دوو کسانو پر وژنه اندېښنه ښکاره کړې او د پلټنو غوښتنه یې کړې ده.

د ستمبر پر 12مه یو پولیس کانسټېبل سعید خان سرحدي د کوټې ښار د پوځي چاوڼۍ په پولیس تاڼه کې دننه د عبدالعلي په نوم تن په ډزو وواژه چې تر دې یوه ورځ مخکې د مذهب د سپکاوي په تور نیول شوی او د ښار د خروټ اباد سیمې له پولیس تاڼې د دې لپاره کېنټ تاڼې ته وړل شوی وو چې د قهرجنو خلکو له بریده خوندي وي.

له هغې پېښې یوه اونۍ وروسته د سیند د امرکوټ اوسېدونکی ډاکټر شاه نواز کنبار په میرپورخاص کې یو پولیس په ډزو وواژه. پر هغه تور لګېدلی وو چې پر سوشل مېډیا یې د مذهب د سپکاوي مواد خپاره کړي دي.

د ایمنیسټي انټرنېشنل د جنوبي اېشیا څانګې دفتر د جمعې په شپه په یوه بیان کې په پاکستان کې د مذهب د سپکاوي په تور د خلکو د "غیرعدالتي" وژنو لړۍ" بوږنوونکې" بللې او وایي حکومت په دې کې ناکامه شوی چې د ژوند د حق، د مذهب یا عقیدې د ازادۍ او د توپیري چلند د مخنیوي په ګډون د بشري حقونو د درناوي او ساتنې په برخه کې خپله ذمه واري تر سره کړي.

ایمنیسټي انټرنېشنل د پاکستان د مذهب د سپکاوي قانون "ظالمانه او رجعتي" بللی او غوښتنه یې کړې ده چې حکومت باید سمدستي دا قوانین منسوخ کړي ځکه چې وایي دا قانون له اوږدې مودې راهیسې د توپیري چلند او تشدد په دوام کې مرسته کوي:

"پاکستاني چارواکي باید د پېښو په اړه بشپړه، بې طرفه او ازاده پلټنه وکړي او دا باوري کړي چې پر ذمه واره کسانو دې په منصفانه او شفافه توګه مقدمه وچلول شي او د مرګ له سزا پرته دې یې سزا ته لاره هواره شي".

تر ایمنیسټي وړاندې د پاکستان د بشري حقونو کمیشن هم د ستمبر پر 19مه په بلوچستان او سیند کې د مذهب د سپکاوي له تور سره مخ دوو کسانو پر بې عدالته وژنه "سخته اندېښنه" ښکاره کړې وه.

ایچ آر سي پي پر خپله ایکس پاڼه لیکلي وو، په کوټه کې د یو هوټل مالک په بند کې او د سیند په امرکوټ کې یو ډاکټر د پولیسو په محاصره کې وژل کېدل د مذهب د سپکاوي په مقدمو کې د تشدد دا نمونه د اندېښنې وړ رجحان دی چې د قانون عملي کوونکي کسان پکې ښکېل دي:

"حکومت باید په دې اړه ازاده پلټنه وکړي او معلومه کړي چې د عمرکوټ د ډاکټر د وژنې سبب څوک وو او دا یقیني کړي چې ذمه وار کسان به یې د قانون منګولو ته سپاري. حکومت باید د داسې زیاتیدونکې توندروۍ خلاف اقدامات وکړي چې د داسې پېښو سبب کېږي (چې په تاریخي ډول د زیاتو مرسته پخپله ریاست کړې ده)".

په کوټه کې په پوليس تاڼه کې دننه د وژل شوي تن عبدالعلي کورنۍ د ستمبر پر 18مه په يوه خبري غونډې کې اعلان کړی وو چې دوی هغه پوليس کانسټېبل ته بخښنه کوي چې د مذهب د سپکاوي په تور یې د دوی خپل په ډزو وژلی وو.

ایمنیسټي انټرنېشنل د مذهب له سپکاوي سره تړلو د تشدد په پېښو کې د لاس لرونکو د سزا معافیت په ګوته کړی او وایي چارواکي هڅه کوي له دې کبله له احتسابه ډډه وکړي چې په داسې پېښو کې هغه ملزم د ولس ملاتړ لري چې د مذهب د سپکاوي تورن تن یې وژلی وي:

"په کوټه کې د وژل شوي تن پر کورنۍ باندې فشار راوستل شوی چې پولیس افسر د ملک د هغو قوانینو په بنیاد وبخښي چې د وژل شوي یا ټپي شوي وارثانو ته اجازه ورکوي په داسې پېښو کې تورن تن معاف کړي".

د ایمنیسټي په بیان کې ویل شوي چې د روان 2024م کال له مې میاشتې راهیسې د پنجاب په سرګوده، د پښتونخوا په سوات، د بلوچستان په کوټه او د سیند په میرپورخاص ښارونو کې د مذهب د سپکاوي په تور لږ تر لږه څلور کسان له عدالت پرته وژل شوي دي.

په پاکستان کې د مذهب د سپکاوي له تور سره مخ ګڼ شمېر کسان په تېرو څه باندې شلو کلونو کې له عدالت پرته قهرجنو خلکو وژلي دي خو دې وروستیو پېښو پر امنیتي ادارو هم بې باوري زیاته کړې ده چې تورن کسان تر مقدمې چلېدو مخکې پولیسو وژلي دي.

نن په 21م ستمبر په ټوله نړۍ کې د امن ورځ نمانځل کیږي خو څېړونکي وایي په پښتنه سیمه د ناامنۍ، ترهګرۍ اؤ ترور څادر خور دی اؤ د امن په پلوۍ د پښتونخوا اوسیدونکي احتجاجونه، لاریونونه اؤ پاڅونونه کوي خو وایي واکمنان یې د امن غوښتنې ته غوږ نه نیسي.

په دې وروستیو کې د مطبوعاتو له لارې داسې ګڼ شمیر رپورټونه مخې ته راغلي دي چې وایي په پاکستان اؤ په ځانګړي ډول پښتونخوا اؤ بلوچستان ایالتونو کې د امن په غوښتنه ګڼ شمېر سیاسي، قامي اؤ مدني فعالان وژل شوي، ځورول شوي اؤ یا هم لا درکه کړل شوي دي.

د ملګرو ملتونو عمومي اسمبلۍ کال 1981م کې 21م ستمبر د امن نړیواله ورځ ګرځولې وه.

د دې ورځې په مناسبت خپله اعلامیه کې ملګري ملتونه وایي امن صرف د شخړو نشتوالی نه دی، بلکې د امن د پاره یو مثبت، متحرک او په ګډه عمل ته ضرورت دی،چرته چې د خبرو اترو او همکارۍ په ذریعه شخړ هواری اوشي.

څیړونکي وایي پښتنه سیمه د تېرو څلورو لسیزو نه د زیات وخت راهسې د بدامنۍ سره مخ ده اؤ ددې بدامنۍ بدې اغېزې د د ژوند په هره څانګه کې لیدل کیږي.

د پیښور پوهنتون د سیاسیاتو استاذه پروفیسر ډاکټر نورین نصیر ډیوه سره خبرو کې وایي، په جمهوري طریقې د شخړو هواری زیات پایدار وي.

هغه زیاتوي د یوې پرامنه ټولنې خصوصیت دادی چې دغلته به په هیڅ کومه نامه چاسره هم زیاتی نه کیږي اؤ د نړیوالې ټولنې بقا هم په دې کې ده چې په پرامنه طریقې د برابرۍ په بنیاد د هر مذهب، مسلک، نظریې جنس او قام تهذیب درناوی وشي.

پوهان وایي د دنیا یو شمیر سیمو کې اوس هم شخړې موجودې دي او هڅه کیږي چې د هغې هواری د خبرو په ځای د تشدد له لارې ولټول شي.

د پوهانو په وینا د تشدد له لارې د شخړو د هواري هڅو سره چې نه یوازې دغو سیمو کې بدامني جوړیږي بلکې دا عمل د دنیا امن ته هم ګواښونه پیدا کوي.

د پوهانو په اند د دویمې نړیوالې جګړې نه وروسته 1945م کې د ملګرو ملتونو تنظیم جوړیدو سره د جنګ ځپلو قامونو تمه پیدا شوه چې اوس به دنیا کې د جنګونو لړۍ ختمه او امن ټینګ شي. خو دوي وایي دې نه وروسته دنیا دوو بلاکونو یعني سرمایه داره او اشتراکي ملکونو کې وویشل شوه. او بیا کال یوکم څلویښتم کې د نیټو او پنځه پنځوسم کې د وارسا تړون جوړیدو سره دنیا کې سوړ جنګ شروع شو.

پروفیسر ډاکټر نورین نصیر وایي "څه خلک لاړل دې سوړ جنګ کې د کیپټلسټس سره شول او څه خلک چې وو، هغه کمیونسټس سره شو. خو هغه سوړ جنګ د هغوي مینځ کې مونږ له یې دلته په تود جنګ کې ټرانسلیټ کړو. ځکه چې پراکسي وار هغوي کول. هغوي جنګیدل یو بل سره، خلک یې بل څوک استعمالول، ځمکه یې د بل چا استعمالوله. او هغوي خپله وسله هم په مونږ خرڅوله. ډرګ وار هم وو. ډرګ بزنس هم وو. او کلاشنکوف بزنس هم وو".

د پیښور پوهنتون د سوشل ورک استاذ پروفیسر ډاکټر نور ثناالدین ډیوه ته وایي،د ژوند ژواک هر اړخ د امن نیشتوالي خراب کړی دی.

د هغه په خبره "لکه زمونږ لیټریچر تاسو وګورئ. ټول د بم دهماکو نه ډک دی. خودکشه دهماکه یمه. دغسې ما تاسو ته وختي خبره وکړه چې یره نوې نوې ټپې چې کومې وي. هغې کې ټول ددې جنګ جګړو خبره وي. لکه مورې پښتون له مې ورنکړې. پردي جنګونه په سر اخلي مړ به شینه".

ډاکټر نور ثناالدین زیاتوي ددې بدامنۍ په وجه دلته د تعلیم سطحه ټیټه ده. اقتصاد کمزوری دی. سیاست او جمهوریت کې د زغم په ځایې تشدد زیات شوی دی.

څیړونکي وایي پاکستان او بیا په خصوصي توګه پښتونخوا او بلوچستان کې حالات په خرابیدو دي. دوي وایي د پارلیمان له لارې به دغلته موجودو ټولو شخړو ته کتنه پکار وي. او دغه شخړې به په منصفانه طریقې هوارول وي.

د پروفیسر ډاکټر نورین نصیر په وینا، ترټولو زیاته ضروري داده چې کوم دا سټرکچرل وایلنس زمونږ په دې وطن کې دننه دی باید دا له مینځه یوړل شي اؤ د برابرۍ اؤ مساواتو لمن ونیول شي .

زیاتوي چې په دې لړ کې د پارلیمان دننه ولسي استازي ښه رول ادا کولی شي.

څېړونکي وایي په افغانستان د طالبانو له واکمنېدو راپدیخوا د پاکستان اؤ افغانستان په ګډه پوله د دواړو هیوادونو د ځواکونو تر منځ نښتې سیوا شوي اؤ ددې تاو تریخوالي بدې اغېزې په دواړو هیوادونو کیږي.

په تېرو دریوؤ کالو کې د ډيورنډ په کرښه چمن - سپين بولدک، تورخم اؤ کورمه کې د دواړو هیوادونو د پوله ساتونکو تر منځ ګڼ شمیر نښتې شوي اؤ ددغو نښتو له امله زیاتره وخت د دواړو هیوادونو تر منځ تجارتي لارې هم تړلې پاتې شوې دي.

څېړونکی اؤ ليکوال ډاکټر عرفان اشرف وي او اې ډيوه سره خبرو کې وایي په ډیورنډ کرښه د دواړو هیوادونو د ځواکونو تر منځ د نښتو بدې اغېزې د پولې دواړو غاړو ته د پرتو عامو ولسونو په ژوند کیږي.

هغه وایي"د دې اغېزې به په خلکو څه وي؟ نو تاسو دا مه هېروئ چې په تاريخي توګه د پاکستان د دوؤ صوبو بلوچستان او پښتونخوا معاش د دې لارو سره تړلی دی کومې چې دواړو خواؤ ته خلک سره سره خپلو کې پيوست کوي".

د ښاغلي اشرف په خبره"دا يوازې پښتانه نه دي بلکې دې سره بلوچ هم دي کوم چې د لارو په وجه ګټې ترلاسه کوي او خپل ژوند ژواک يې روان کړی او د خپلو کورونو د ساتنې او پالنې د پاره يې کاروي".

د رسنيو د رپورټونو ترمخه، د سپټمبر په ۱۹مه افغان طالبانو او پاکستاني ځواکونو په غلام خان پوله، د سپټمبر په ۰۸مه د کورمې په شورکو، د اګست په ۱۲مه په تورخم، د روان کال د مئ په ۱۸مه په خرلاڅي پوله او هم دغه ډول په نورو پولو هم نښتې شوي دي.

څېړونکي وايي د دواړو هېوادونو د ځواکونو ترمېنځه نښتې هم د دواړو هېوادونو په اقتصاد، امنيتي وضعه، دوه اړخيزه تجارت او نورو اړخونو تاثير لري.

خبريال شمس مومند ډيوه سره خبرو کې وایي" زه به دا ووايم چې بيا افغانستان او پاکستان کې چې به کوم هیواد ډېر متاثره کېږې نو هغه افغانستان دی ولې چې د دې درې وجې دي اول دا چې افغانستان ډېروړوکی ملک دی، بله دا چې افغانستان د پاکستان په پرتله په اقتصادي او سياسي توګه ډېر کمزوری ملک دئ".

د نوموړي په خبره "څلورمه خبره دا ده چې د افغانستان ټرانزټ تجارت ټول د پاکستان د لارې دی نو ښکاره خبره ده چې د دې تاثير به د افغانستان په ولس زيات وي چې هر وخت په سرحدونو دغه نښتې او لانجې روانې وي".

د پاکستان پوځ او افغان طالبانو په دې روستيو کې څو وارې په سرحدونو د نښتو د پېل تورونه په يو بل لګولي دي.

څېړونکي وايي د افغان طالبانو ترڅنګ په سرحدي سيمو کې د تحريک طالبان پاکستان وسله وال هم پاکستاني ځواکونو سره په نښتو کې بوخت دي.

ډاکټر عرفان اشرف وایي "له بده مرغه په دې وخت کې چې د پولې په سټريټجک حصه باندې د کومو قوتونو قبضه ده نو هغه هومره يې د دې نه پيداوار او ګټه ده او د دې په اساس هغه قوتونه خپل وګړي يا وسله وال په دې ساتي".

ډاکټر اشرف وایي "دا يوازې د پښتنو سيمې نه دي بلکې د بلوچلو تفتان اړخ نه چې د ايران سره پرې تجارت کېږي او دلته خرلاچي او بلوچستان پورې او دې سره په پښتنو سيمو کې پولو باندې د تور معاش يا بلېک اکانومي قابضه ده او په دې کې څوک ټېکس حکومت ته نه ورکوي چې د خلکو په پرمختګ ولګول شي".

نوموړی وایي "زه دا وېل غواړم چې يو پلو خو دا يو نظام جوړ دی چې دا لارې پرانستل کېدو ته نه پرېږدي او هلته د امنيت وضعه خرابوي چې دواړو خواؤ ته خلک له یو بلا جلا وساتي او تجارت ونه کړي او غږ اوچت نه کړې چې امن په دې سيمه کې د خلکو د پاره څومره مهم دی".

ډاکټر عرفان اشرف وایي که په ځينو وختونو کې پولو ته څېرمه سیمو کې امن ښه کېږې نو هم هغوی [د پاکستان پوځ اؤ افغان طالبان] هڅې کوي چې هلته کې چاودنه وکړي او داسې چارې او بريدونه پېل کړي چې د هغې د لاسه لارې بيا بندې شي.

د پاکستان پوځ وخت په وخت دا تورونه رد کړي چې ګنې په سیمه کې د بدامنۍ په بهیر کې لاس لري اؤ وایي د ترهګرۍ په ضد جګړه کې یې درنې قربانۍ ورکړې دي.

څېړونکي وايي په سرحدونو نښتو کې شدت د افغان طالبانو په واک کې له راتلو وروسته راغلی او د دې کشالې د هوارولو د پاره که په سفارتي توګه هڅې وشي نو په راتلونکي کې د دواړو هېوادونو په ګټه تمامېدای شي.

په لاهور کې د تحریک انصاف ګوند له جلسې وړاندې د اسلام اباد د ترهګرۍ ضد عدالت د خېبر پښتونخوا د وزیراعلا علي امین ګنډاپور ناقابل ضمانت وارنټ جاري کړی دی.

د خالي- شنبې په ورځ د اسلام اباد د ترهګرۍ ضد محکمې جج طاهر عباس سپرا د پي ټي آي د مشرانو په ضد د ترهګرۍ د دفعو لاندې داسلام اباد په آي ناین پولیس تاڼه کې په درج مقدمه کې د ګرفتارۍ نه وړاندې د علي امین ګنډا پور د ضمانت د خواست اورېدنه کړې ده.

د اورېدنې په مهال د علي امین ګنډاپور وکیل راجه ظهور الحسن د خپل موکل د حاضرۍ نه د استثناء درخواست عدالت کې جمع کړو خو سرکاري وکیل په هغې اعتراض وکړو اؤ وي ویل عدالت باید د ملزم رویې ته وګوري،د هغه له لوري پرله پسې خلاف ورزي کیږي.

جج طاهر عباس سپرا وویل په تېره اورېدنه کې هم ملزم د حاضریدو نه د معافۍ خواست ورکړی ؤ خو بیا یې د اتم ستمبر په جلسه کې طبعیت سم ؤ.

وکیل ظهور الحسن وویل عدالت دې نن د حاضرۍ نه د استثناء خواست منظور کړي، باور ورکوم چې علي امین به د عدالت مخې ته وړاندې کیږي.

عدالت د فریقینو له دلیلونو اورېدو وروسته د خېبر پښتونخوا د وزیراعلا علي امین ګنډاپور ناقابل ضمانت وارنټ جاري کړو.

ټاکل شوې ده چې حکومت مخالفه ګوند تحریک انصاف نن د لاهور په کاهنه سیمه کې جلسه کوي چې ددغه جلسې لپاره د لاهور ضلعي انتظامیې تحریک انصاف ته په 43 شرطونو اجازه ورکړې ده.

د لاهور د ضلعې انتظامیې له لوري په اېښودل شوؤ شرطونو اؤ ضابطو کې یو شرط دا هم اېښودل شوی چې د خېبر پښتونخوا وزیراعلا علي امین ګنډا پور به په اتم ستمبر اسلام اباد کې شوې جلسې ته پخپله وینا بخښنه غواړي.

د اسلام اباد په جلسه کې وزیراعلا ګنډا پور په پوځ سختې نیوکې کړې وې چې تر جلسې وروسته هغه په مرموز ډول تر اتوؤ ساعتو په اسلام اباد کې بې درکه شوی ؤ.

د تحریک انصاف مشر عمران خان تور لګولی ؤ چې وزیراعلا ګنډا پور د اسټیبلشمنټ په وینا پورته کړل شوی ؤ خو پوځ یا نورو امنیتي ادارو د عمران خان ددغه تور تر اوسه نه خو تایید کړی اؤ نه تردید.

د لاهور د ډپټي کمشنر لخوا د پي ټي آي د جلسې په اړه خپره شوې اعلامیه کې ویل شوي چې د جلسې وخت به یې د ماسپښین له دریوؤ بجو تر شپږو بجو وي اؤ هیڅ یو اشتهاري مجرم یا مخرور به دې جلسه کې نه خو ګډون کوي اؤ نه به په اسټیج ودرېږي.

بیان کې ویل شوي که جلسه کې کوم مخرور ولیدل شو نو په نیولو کې به یې د جلسې انتظامیه کومک کوي اؤ که دغسې ونه کړي نو د جلسې په انتظامیه به د مخرور د مرستې مقدمه درج کیږي.

په شرطونو اؤ ضابطو کې ویل شوي چې جلسه کې به هیڅوک د افغانستان بېرغ په لاسونو کې نه پورته کوي اؤ نه به هم چاته د ډنډو سره جلسې ته د ورتګ اجازه ورکول کیږي.

د اعلامیې له مخې جلسه کې به د پاروونکو اؤ سپکاوي د نعرو اجازه نه وي اؤ نه به هم د کوم سیاسي یا مذهبي ګوند اؤ یا هم د کوم هیواد سره د تعلق لرونکي تن ګوډاګی یا بېرغ سوځول کیږي.

د وزیراعظم اؤ وفاقي کابینې له لوري د سپریم کورټ د ترمیمي پرېکټس اینډ پروسیجر ارډینس له مظورېدو وروسته د هیواد صدر اصف علي زرداري هم په دې ارډنینس لاسلیک کړی.

په ارډیننس د صدر له لاسلیک وروسته د سپریم کورټ د چیف جسټس اختیارات سیوا شوي اؤ هغه په لمړي قدم کې د ترلاسه شوؤ دغو اختیاراتو په اساس د سپریم کورټ د بینجونو ټاکلو لپاره له جوړې کمیټې یو غړی جسټس منیب اختر ویستلی اؤ د هغه پځای یې د سینیارټي له پلوه په پینځم نمبر د سپریم کورټ جج ښاغلی جسټس امین الدین په کمیټۍ کې شامل کړی دی.

د قانون وزارت تېره ورځ دغه ارډیننس وزیراعظم اؤ وفاقي کابینې ته لېږلی ؤ چې کابېنې یې منظوري ورکړې وه اؤ بیا د لاسلیک لپاره صدر ته لېږل شوی ؤ.

پاکستاني مطبوعات وایي چې د ارډيننس له امله به د سپریم کورټ د چیف جسټس اختیارات سیوا شي اؤ اوس به چیف جسټس، د سپریم کورټ بل سینیر جج اؤ د چیف جسټس لخوا ټاکل شوی جج بینجونه د اورېدنې لپاره جوړوي.

تر دې وړاندې د قانون له مخې به چیف جسټس اؤ د دوؤ سینیر ترین ججانو بینچونه ټاکل.

د ارډیننس له مخې بینچ به د ولسي اهمیت اؤ بنیادي انساني حقونو له پلوه مقدمو ته ګوري اؤ هره مقدمه به پخپل وار اوري اؤ کومه مقدمه چې د زر اورېدنې لپاره مقرروي نو د هغې وجه به هم ښایي.

ارډیننس کې راغلي چې هر مقدمه اؤ اپیل به ریکارډ کولی اؤ ټرانسکرپټ به یې تیارولی شي اؤ بیا به ټول ریکارډنګز اؤ ټرانسکرپټ ته د ولس لاس رسی وي.

د صدر له لوري په ارډیننس له لاسلیک سره سم دا ارډیننس علمي شوی اؤ په وړومبي قدم کې د سپریم کورټ چیف جسټس قاضي فایز عیسا د بینچونو د ټاکنې درې کسیزې کمیټې نه جسټس منیب اختر ویستلی اؤ د هغه پځای یې جسټس امین الدین د کمیټې غړی ټاکلی دی.

د سپریم کورټ رجسټرار په دې اړه رسمي اعلامیه هم خپره کړې ده.

جسټس منیب اختر د سپریم کورټ د هغو اکثریتي ججانو څخه ؤ چې په جولاي کې یې حکومت مخالفه ګوند پي ټي آي په قامي اؤ صوبایي اسمبلیو کې د ښځو اؤ اقلیتونو د ځانګړو څوکیو ترلاسه کولو لپاره وړ بللی و.

خو جسټس امین الدین بیا د ځانګړو څوکیو په اړوند د سني اتحاد کونسل اپيلونه رد کړي وؤ اؤ دغه ګوند یې د ځانګړو څوکیو حقدار نه ؤ بللی.