په پاکستان کې سږ کال تراوسه پورې ۱۱ خبریالان وژل شوي دي او داسې ګڼل کېږي چې ۲۰۲۴ به صحافیانو د وژنو په لحاظ تر ټولو خونړی کال وي.

پاکستان د دې تنقید سره مخامخ دی چې خبریالان په کې په مبینه توګه په بې دریغه ډول قتل کېږي او د صحافیانو قاتلان د انصاف سره نه مخامخ کېږي چې له امله يې هېواد د مطبوعاتو د کارکوونکو دپاره د نړۍ د خطرناکو ملکونو څه یو ګڼل کېږي.

د خبریال د وژنې په تازه پېښه کې صحافي نثارلهري د سېپټمبر په څلورمه نېټه وسله والو د بلوچستان په مستونګ ښار کې د خپل کور سره نږدې په ډزو ووژلو. پولیس ته د هغه د قتل په اړه د ورکړی شوي بیان ترمخه، هغه په سیمه کې د مجرمانه عناصرو په باره کې خبرونه ورکول او هم د دې په سر ووژل شو. لهړي د مقامي پرېس کلب سېکرېټري هم و.

د لهړي نه مخکې، د اګست په ۲۷ نېټه، د اواز ټېلې وېژن خبریال محمد بچل ګونیو د سند صوبې په ګهوټکي ښار کې ووژل شو. د هغه کورنۍ پولیس ته ویلي د خبرنګارۍ په سر وژل شوی دی. پولیس د ګونیو د قتل په لړ کې یو مشکوک تن د نیولو او په قتل استعمال شوي وسله ترلاسه کړې ده.

د مطبوعاتو د ازادۍ دپاره کارکوونکي غېر حکومتي تنظیم فریډم نېټ ورک چې په اسلام اباد کې دفتر لري، د لهړي او د ګونیو د وژنو نه مخکې يې په پاکستان کې سږ کال تر اوسه پورې د نهو خبریالانو وژنې ریکارډ کړې وې چې په کې یوټیوب د یو چېنل کوربه هم شامل دی.

د فریډم نېټ ورک مشر اقبال خټک وي او ای ته وویل هر خبریال د خبرونو ورکولو په وخت خپل تحفظ په اړه تشویش لري او په داسې حال کې د یوټیوبر په شمال ۱۱ خبریالان وژل شوي دي دا صحافیان په ویره کې مبتلا کوي.

پاکستاني چارواکي په ملک کې زیاتېدونکي ترهګري په خبریالانو د حملې ذمه واره بلي.

خو ناقدین دا دعوې ردوي او دې خبرې ته توجه ګرځوي چې زیاتره خبریالان په سند او پنجاب صوبو کې وژل شوي دي چې د ترهګرۍ ځپلو صوبو خېبرپښتونخوا او د بلوچستان په مقابل کې پرامنه دي.

که یو خوا د پاکستان په پوځ او استخباراتی ادارو په عامه توګه دا الزام لګول کېږي چې په سیاست کې د ککړتیا په سر په دوی د تنقید کوونکو خبریالانو په ضد تشدد راپاروي نو بلخوا په سند او پنجاب صوبو کې په بااثره زمېدارانو او سیاستدانانو په صحافیانو په تشدد کې د ککړتیا الزام لګول کېږې چې احتساب یې نه کېږي.
د خټک وویل سیاسي بې ثباتي او د انصاف نه کېدل د خبریالانو خلاف تشدد ته دوام ورکوي او په دې تشدد کې د ککړو عناصرو فهرست اوږد دی.

د پاکستان د اصلاعاتو وزیر عطا تارړ د خالي، شنبې، په ورځ خبریالانو ته وویل حکومت په څلورو واړو صوبو کې د مامورینو سره صحافیانو ته د ورپېښو مشکلاتو د هوارولو دپاره کار کوي.

د وي او ای د پوښتنې په جواب کې تارړ وویل په سند صوبه کې پېښې شوې دي او ځینې خلک خپل سیاسي اثراو رسوخ په استعمالولو د داسې ډول کېسونو نه ووځي.

د خبریالانو نړیوال تنظیم کمېټي ټو پروټېکټ جرنلسټس د لهړي او د ګونیو په وژنه د خفګان اظهار وکړو او د پاکستان نه يې غوښتنه وکړه چې په قتلونو کې ککړ کسان دې ونیول شي او د خبریالانو په ضد تشدد دې ودروي .
د اېشیا چارو دپاره د سي پي جی رابطه کارې بېن لي يي وویل مطبوعات په پاکستان کې صحافت په وړاندې نه بوتلی تر څو چې حکومت او امنیتي ادارې خبریالانو خلاف د بې دریغه تشدد مخه و نه نېسي.

د خبریالانو بل تنظیم رېپورټرز ود اوټ بارډرز په پاکستان غږ وکړو چې په هېواد کې په مطبوعاتو د زیاتېدونکو قدغنونو مخه دې ونېسي.

د ار اېس اېف د اېشیا د څانګې مشرې سسېلیا مرسر وویل په پاکستان کې د مطبوعاتو د ازادۍ ګڼ شمېر خلاف ورزۍ د تشدد ماحول او د سېنسرشېپ عزم څرګندوي چې د سیاسي پارټیو د انتخابي منشورونو او د صحافیانو ملاتړ په اړ د وزیراعظم شهبازشریف د بیانونو سره سمون نه خوري.

مرسر د جون په میاشت کې په یو بیان کې وویل پاکستان د مطبوعاتو د کارکوونکو دباره د دنیا د خطرناکو ملکونو څخه یو دی او په دې لړ کې د انصاف نه کېدو کچه بوږنونکي ده.

تر دې میاشت پورې په مېلینونو پاکستانیان فېس بک، وېټس اېپ، انسټاګرام او د سوشل ميډیا نورو پاڼو ته په لاس رسي کې د تعطل سره مخامخ وو.

د پوځ حمایت یافته د وزیراعظم شهبازشریف په حکومت الزام لګول کېدو چې د سیاسی مخالفت یا سیاسي اړي ګړي د مخنیوي دپاره يې په ملک کې انټرنېټ ورو کړی و.

پاکستاني چارواکو دغه الزامات ردول او په سمندر کې په کېبل کې نقص يې د انټرنېټ د سست روۍ ذمه وار بللو.
د اګست په ۲۸ نېټه پاکستان ټېلې کمیونېکشن اتارټي اعلان وکړو چې کېبل د اکتوبر د میاشت پورې سم کړی شي خو تر هغې به انټرنېټ ورو وي.

اسلام اباد هايکورټ د مرکزي حکومت لخوا د پخواني وزيراعظم عمران خان ضد پوځي عدالت کې ممکنه اورېدنې په اړه جمع کړل شوی ځواب رد کړی او مرکزي حکومت ته یې په يوه اونۍ کې د ډاګيز دريځ جمع کولو دپاره وخت ورکړی دی.

د پاکستان د پخواني وزيراعظم او پاکستان تحریک انصاف ګوند [پي ټي آی] د مشر عمران خان ضد پوځي عدالت کې ممکنه اورېدنې خلاف خواست باندې نن د اسلام اباد هايکورټ جسټس مياګل حسن اورنګزېب اورېدنه وکړه.

د رپورټونو ترمخه اورېدنه کې جسټس میاګل حس اورنګزېب پوښتنه کړې، چې د سياستوالو او پوځي افسرانو بيانونه او خبرونه په ريکارډ راوستل شوي دي، که بيانونه د کوم افسر لخوا راشي نو سنجيده دي.

او اډيشنل اټارني جنرل بيا عدالت ته ويلي، د عمران خان په پوځي حراست کې ورکولو په اړه د دفاع وزارت ته تراوسه پورې هیڅ خبر نشته.

هغه ويلي، که د دفاع وزارت ته په دغې اړه خواست وشو، د قانون مطابق به دغه معامله کتلی شي.

ويل شوي، جسټس میاګل حسن اورنګزېب بيا د عمران خان وکیل عذېر بنډاري ته ويلي، تاسو نه ګورئ چې خواست مو د وخت نه وړاندې کړی دی، او زياته کړې یې ده، زما سره د دې قضیې مخ په وړاندې بوتلو دپاره نور څه نشته.

څلور ورځې وړاندې اسلام اباد هاىکورټ د پخواني وزیر اعظم عمران خان په ممکنه توګه په پوځي عدالت کې د محاکمه کولو په اړه د وفاقي حکومت څخه سپيناوی غوښتی او امر یې کړی وو چې حکومت دې په څلورو ورځو کې دننه عدالت کې ځواب جمع کړي.

د پاکستان پوځ او ځينې حکومتي وزيرانو په دې وروستيو کې د پخواني وزیر اعظم عمران خان خلاف په پوځي عدالت کې د مقدمې چلولو اشاره کړې او ويلي یې وو چې د پوځي چارواکو د خپل شخصي او سياسي ګټو لپاره کارول قانوني کاروايۍ ته بلنه ورکول دي.

نننۍ اورېدنه کې نوموړي جج بيا ویلي، چې د حکومت لخوا پوځي عدالت کې اورېدنې په اړه کوم ډاګيز دريځ نه دی راغلی.

نوموړي اډيشنل جنرل ته ويلي، په دغه لاړه دې لارښوونه عدالت ته وړاندې کړي.

او عدالت د حکومت نه ډاګيز دريځ غوښتی چې د پخواني وزيراعظم ضد پوځي عدالت کې اورېدنه کيږي که نه کيږي.

اټارني جنرل بيا د عدالت نه وخت غوښتی او عدالت د راتلونکې نهې، سه شنبې پورې اورېدنه ځنډولې ده.

د خېبرپښتونخوا په نوښار ضلعه کې د قران د سپکاوي کولو په تور يوه ښځه نيول شوې، مقدمه پرې درج کړل شوې او جېل کې بندي کړل شوې ده، له دغې پېښې دوه ورځې وړاندې د بلوچستان صوبې په سر ښار کوټه کې د توهين رسالت په تور بندي تن، په تاڼه کې دننه د يو پوليس اهلکار په لاس وژل شوی وو.

د نوښار د کلان په نوم پوليس تاڼې مشر [اېس اېچ او] شاهد خان وي او اې ډيوه ته وويل، په 14م ستمبر د ښځې لخوا د قران سپکاوي کولو پېښه شوې ده.

وي او اې ډيوه سره خبرو کې نوموړي وويل، د 55 يا 60 کالو ښځه ده، په هغې تور دی چې ښېرې یې کولې، قران پاک یې وهلو، خلکو يو ځل منعه کړې خو هغې بيا دغه حرکت کړی او د هغې وروسته پرې خلکو د قران د سپکاوي تور لګولی دی.

د نوموړي په خبره، د يادې مېرمن څوک شته نه، د ګاونډيانو سره یې مخکې جګړه هم شوې، د هغې د کور په تاله کې چا اېلفي اچولې، دې بيا قران راخستی په زوره یې ډبولو، نزدې په جومات کې دغه اوازونه اورېدل شوي دي.

پوليس افسر وويل، د خلکو په شکايت دغه مېرمن نيول شوې د مذهب د سپکاوي د مادې 295 بي لاندې پرې مقدمه درج کړل شوې او جېل ته لېږل شوې ده.

په 12م ستمبر د توهين رسالت يا مذهب د سپکاوي په مقدمه کې يو تورن تن چې د کوټې په کېنټ تاڼه کې بندي وو، د تاڼې يو پوليس عسکر پرې په حوالات کې دننه ډزې کړي او دغه تورن تن یې وژلی وو.

پاکستان کې اسلامي نظرياتي کونسل وايي د داسې ډول پېښو کې، چې څوک وسله راواخلي او په خپل سر اقدام وکړي، د دې جواز نه شي وړاندې کول کېدی.

پاکستان کې وخت په وخت د مذهب د سپکاوي د پېښو او په دغو پېښو کې د تورنو کسانو د خلکو په د وژنو خبرونه مخې ته راځي.

پاکستان کې د اسلامي نظرياتي کونسل مشر مولانا راغب حسېن نعيمي وايي، د داسې پېښو کېدو څو علتونه وي.

خو نوموړي کوټه کې د شوې پېښې وروسته وي او اې ډيوه ته ويلي وو، "د دې هر باوجود بيا هم د کوټې په څېر پېښو جواز نه شي وړاندې کول کېدی، چې څوک وسله راواخلي، که هر ډول پېښه وي چې په خپل سر پکې داسې اقدام وکړي".

سږکال د جون په 20مه د پنجاب له سيالکوټ سیمې د پښتونخو سوات سیمې ته د سېل لپاره ورغلی تن سلیمان په مدين سیمه کې قهرجنو خلکو د قران پاک د سوځولو په تور ژوندی سوځولی او وژلی یې وو.

د سوات له پېښې وړاندې د مې په ‏‎25‎مه نېټه د پنجاب په سرګودها سيمه کې پارېدلي مظاهره چيان د عيسايانو په مجاهد کالونۍ ورغلي وو او د قران د سپکاوي په تور یې په نزير مسيح ‏نومې ‏‏عيسايي وګړي د چاکوانو او لرګيو ګوزارونه او تشدد کړی وو، او دغه تن بيا نهه ورځې وروسته ژوند د لاسه ورکړی وو.

هم د روان کال جون د مياشتې په وروستيو کې د امریکې د بهرنيو چارو وزارت په نړۍ کې د مذهبي ازادیو په اړه خپل کلني رپورټ کې پاکستان کې د مذهبي ‏ازادۍ په وضعیت اندېښنه ښودلې وه.‏

د امریکې خارجه محکمې په رپورټ کې ویل شوي وو چې پاکستان کې په ټولنيزو رسنيو د مذهب د سپکاوي په تورونو کې ‏‎140‎‏ کسان نیول شوي او ‏‎11‎‏ ته د مرګ ‏سزا اورول شوې ده.‏

د ياد رپورټ ترمخه پاکستان کې وسله والو فرقه ییزه ډلو د مذهبي اجتماعاتو او عبادتخانو په ضد له تشدد ډکې کارروایۍ دوامداره ساتلي دي.‏

د پاکستان حکومت د پټرولو او ډيزلو قيمتونه راکم کړي، پټرول لس روپۍ او ډيزل 13 روپۍ او شپږ پېسې ارزان کړل شوي دي. نوي قيمتونه نن د 16م ستمبر څخه عملي دي.

د پاکستان د خزانې وزارت تېره شپه د تيلو ارزانولو اعلان کړی دی.

د خزانې وزارت ویلي،د تيلو په نړيواله منډۍ کې د تيلو قيمتونو ته په کتو د تيلو او ګېس د انتظام ادارې [اوګرا] په سپارښتنه د تيلو په قيمتونو کې بدلون شوی او نوي قيمتونه اعلان کړل شوي دي.

د پټرول يو ليټر لس روپۍ ارزان کړل شوی چې ورسره د يو ليټر پټرول قيمت 249.10 روپو ته راټيټ شوی دی.

هايي سپيډ ډيزل د يو لیټر په سر د 13.06 روپو راکمولو سره 249.69 روپو ته راکوز شوي دي.

د خاورو تېل 11.15 روپۍ ارزان کړل شوي، يو ليټر په 158.47 روپو او لايټ ډيزل د 12.12 روپو راکمولو سره 141.93 روپو ته راکم کړل شوي دي.

د رپورټونو ترمخه، په نړيواله منډۍ کې يو بېرل پټرول د 81 ډالرو څخه 76 ډالرو ته راکم شوي دي.

پاکستان کې هر 15 ورځې وروسته د تيلو نوي قيمتونه اعلانولی شي.

له دې وړاندې د ستمبر په لومړۍ نېټه يو ليټر پټرول يوه روپۍ 86 پیسې او هايي سپيډ ډيزل درې روپۍ او 32 پيسې ارزان کړل شوي وو.

او د هغې نه وړاندې په 14م اګست يو ليټر پټرول اته روپۍ 47 پيسې او هايي سپيډ ډيزل شپږ روپۍ او 70 پيسې ارزان کړل شوي وو.

په لومړي اګست هم پاکستان کې تيل ارزان کړل شوي، د يو ليټر پټرولو په قيمت کې شپږ روپۍ او 17 پيسې او ډيزل لس روپۍ او 86 پيسې راکم کړل شوي وو.

د پاکستان د قامي اسمبلۍ او سېنېټ غونډې تېره شپه د څو ساعتونو د وروسته والي پس رابلل شوې، خو د پيل کېدو وروسته يواځې څو دقيقي، منټونه پس د قامي اسمبلۍ غونډه او بيا د سېنېټ غونډه نن د ګل، دوشنبې د غرمې پورې ځنډول شوي دي.

د قامي اسمبلۍ د سپيکر اياز صادق په مشرۍ د شپې ناوخته د قامي اسمبلۍ غونډه پيل شوه خو د پيل کېدو لږه شېبه وروسته نوموړي د غونډې ځنډولو اعلان وکړو، چې نن د غرمې دولس نيمې بجې به بيا غونډه پيل کېږي.

وروسته ويل شوي د سېنېټ غونډه هم نن د غرمې دولس نيمو بجو پورې ځنډول شوې ده.

د حکومت لخوا پارلیمان کې د اييني ترميمي قانوني مسوده نه ده وړاندې کړل شوې.

له دې وړاندې حکومت او پاکستان تحریک انصاف ګوند د مولانا فضل الرحمان سره جلا جلا ليدلي خو بيا هم نه ده معلومه شوې چې نوموړی به د چا ملاتړ کوي.

مولانا فضل الرحمان سره په قامي اسمبلۍ کې اته او سېنېټ کې پينځه غړي دي، ويل کيږي د اييني بدلون دپاره د نوموړي ملاتړ مهم دی، ځکه په ایین کې د ترمیمونو لپاره ضروري ده چې حکومت باید په سېنېټ او قامي اسمبلۍ کې په درېو کې د دوو برخو غړو ملاتړ ولري، کومه شمېره چې دا وخت د حکومت سره پوره نه ښکاري.

د قامي اسمبلۍ د غونډې ځنډول کېدو وروسته تېره شپه د دفاع وزیر خواجه اصف ويلي، ښیې د اييني ترميم دپاره ټاکلې شمېرې نه وې پوره ځکه غونډه وځنډول شوه.

د حکومت مخالفه ګوند تحریک انصاف باني مشر عمران خان تور لګولی چې په ایین کې دا بدلونونه د سپریم کورټ د چیف جسټس قاضي فایز عیسا د مودې غځولو لپاره کیږي خو هغه په ډاګه کړې ده چې ګوند به یې په ایین کې په ترمیمونو غلی نه پاتې کیږي.

پاکستان تحريک انصاف او جمعيت علمااسلام ګوند ځینې مشرانو ويلي، دغه ټول اييني پېکج ردوي، او تېره شپه د ياد ګوند چيرمېن بېرسټر ګوهر ويلي، تراوسه پورې دوی ته ياده مسوده نه ده ترلاسه شوې.

د رپورټونو ترمخه د اييني بدلونونو مسوده تراوسه نه ده جاري شوې، خو ويل کيږي په اييني بدلونونو کې د سپريم کورټ او هايکورټ د ججانو د عمر نېټه د 65 نه تر 68 پورې کلونو پورې غځولو وړانديز دی.

او د ممکنه قانون سازۍ په مسوده کې د جوډیشل کمیشن او پارلیماني کمیټې خپلو کې د یو کولو تجویز هم شامل دی.

د اييني بدلون دپاره د پارلیمان د غونډې رابلل کېدو او وروسته کېدو په اړه پرون مازيګر د اطلاعاتو وزير عطا تارړ ويلي وو، د سياسي ګوندونو سره مشورې روانې دي، ځکه غونډې وروسته کيږي.

او د مرکزي کابينې غونډه هم څو ځله د ماښامه پورې نه وه شوې.