امریکې په پاکستان کې د ترهګرۍ په وروستیو پېښو ژوره اندېښنه ښودلې اؤ ویلي یې دي چې د ترهګرۍ د مخنیوي لپاره واشنګټن د اسلام اباد سره خبرو اترو ته هوډمن دی .

د امریکې د بهرنیو چارو د محکمې ویاند ښاغلي مېتیو میلر په واشنګټن کې رسنیو ته د احوال ورکولو په وخت ویلي پاکستاني ولس د ترهګرۍ له امله ډير زیات زیانونه لیدلي دي .

د هغه وینا وه چې امریکې د ترهګرۍ د مخنیوي په لړ کې پاکستان سره خپله شراکت داري دوامداره ساتلې ده.

ښاغلي میتیو میلر وویل د ترهګرۍ په ضد اقدام کولو لپاره د پوځي اؤ غیر پوځي توان په سیوا کولو مشورې روانې دي.

امریکایي ویاند دا څرګندونې په داسې حال کې کړي چې د پاکستان ادوؤ صوبو خېبر پښتونخوا اؤ بلوچستان کې د ترهګرۍ لړۍ زیاته چټک شوې اؤ په دې وروستیو کې د پاکستان په امنیتي ځواکونو ګڼ شمیر خونړي بریدونه ترسره شوي دي.

وړمه ورځ هم د پاکستان دخېبر پښتونخوا صوبې په بنو اؤ خېبر ضلعو کې ترهګرو په پاکستاني پوځيانو خونړي بریدونه کړي وؤ چې د رپورټونو له مخې په غو بریدونو کې تر شلو زیات پاکستاني پوځيان وژل شوي دي.

دا بریدونه په پاکستاني پوځيانو وروسته له هغې شوي وؤ چې د نهې په ورځ د پاکستان د وزيراعظم شهبازشريف په مشرۍ کې د نیشنل ایکشن پلان د اېپکس کمیټې غونډې کې په بلوچستان کې د فعالو ترهګرو ډلو پر ضد د پوځي عملیاتو کولو منظوري ورکړل شوه.

د اېپکس کمیټۍ په غونده کې د ترهګرۍ ضد قامي ادارې (نېکټا) د بیا فعالولو او په قامي او صوبایي استخباراتي همکارۍ او د ګواښونو ارزونې مرکزونو پر جوړولو هم اتفاق شوی ؤ.

په غونډه كې دا فيصله هم شوې چې د ترهګرۍ په ضد د مرکزي حكومت په هداياتو عمل كولو دپاره به د صوبايي اېپکس كمېټو تر څارنې لاندې ضلعي رابطه كمېټې جوړولی شي.

وزيراعظم شهبازشريف د اېپکس کمیټې غونډې ته خپله وینا کې ویلي چې څو کاله وړاندې دوی په ترهګري قابو موندلی و خو کله نه چې ترهګري بیا زياته شوه نو نړۍ دوی ته پیغورونه ورکوي.

د شهباز شریف وینا وه چې په خېبرپښتونخوا او بلوچستان كې د ترهګرۍ له وجې خلک اندېښمن دي۔

د پاکستان انسټیټیوټ فار کنفليکټ اينډ سيکيورټي سټډيز د رپورټ ترمخه تېره د اکتوبر په مياشت کې د پاکستان دننه ترهګریزو بریدونو کې 198 کسان وژل شوي چې پکې 98 ترهګر ، 62 امنيتي چارواکي او 38 عام وګړي وو.

د پېکس رپورټ وایي د اکتوبر میاشت کې په مجموعي حملو کې 87 فيصدي په خيبر پښتونخوا کې شوي دي چې پکې 117 کسان وژل شوي اؤ همدا شان په بلوچستان کې بیا په دې میاشت کې په 24 بريدونو کې 56 کسان وژل شوي دي.

د رپورټ له مخې په پنجاب صوبه کې په 6 پېښو کې 19 کسان وژل شوي چې ټول ترهګر وو.

د پاکستان د پوځ د ویاندې ادارې آي ایس پي ار هم تر دې وړاندې دعوه کړې وه چې سږکال پوځ په ګرد هیواد کې د ترهه ګرو په ضد دیارلسو زرو نه زیات واړه اؤ غټ عملیات کړې دي اؤ په دې کې 239 ترهه ګر وژل شوي دي.

د اسلام اباد هایکورټ نه په توشه خانه ټو قضیه کې له ضمانت ورکړی کېدو نه وروسته د تحریک انصاف ګوند باني اؤ پخوانی وزیراعظم عمران خان په یوه بله مقدمه کې نیول شوی اؤ ټاکل شوې نن د زیارت- پنجشنبې په ورځ به د بدني ریمانډ اخستو لپاره عدالت ته وړاندې شي.

د پاکستان اسټیبلشمنټ ته زیات نزدې ګڼل کېدونکی د عمران خان د ګوند یو پخوانی مشر فیصل واوډا وایي، د عمران خان ستونزې لا زیاتېدونکې دي او د هغه د خوشې کېدو امکان کم دی.

خو د خېبر پښتونخوا وزیراعلا علي امین ګنډاپور بیا ویلي د دوي ګوند به هله ساه اخلي چې خپلې غوښتنې په حکومت ومني اؤ عمران خان راخوشې کړي.

اسلام اباد هایکورټ د چهارشنبې یا شورو په ورځ په توشه خانه ټو قضیه کې د عمران خان ضمانت منظور کړی اؤ د هغه د خوشې کولو امر یې کړی ؤ.

پاکستاني رسنۍ وایي چې په توشه خانه ټو قضیه کې په ضمانت له خوشې کېدو وروسته عمران خان د نیو ټاون په ټاڼه کې د درج یوې بلې مقدمې په اساس نیول شوی اؤ هغه به نن د شورو په ورځ د بدني ریمانډ لپاره عدالت ته وړاندې کړل شي.

د نیوټاوڼ تاڼې په مقدمه کې په عمران خان د ترهګرۍ د مخنیوي د قانون لاندې مقدمه درج ده اؤ دې مقدمه کې په نوموړي د اړي ګړي جوړولو،پولیسو سره د لاس لګولو اؤ سرکاري ودانیو ته د زیان رسولو په څېر تورونه لګول شوي دي

ډان نیوز پخپل رپورټ کې ویلي چې هر څو که عمران خان ته په توشه خانه ټو قضیه کې ضمانت ورکړل شوی خو له زندانه ځکه نه شي خوشې کېدای چې په ضد یې 66 نورې مقدمې هم درج دي اؤ له خوشې کېدو مخکې به په دغو مقدمو کې هم د عدالت نه ضمانتونه ترلاسه کوي.

پاکستاني اسټیبلشمنټ ته زیات نزدې ګڼل کېدونکي پخواني وفاقي وزیر اؤ د تحریک انصاف ګوند یو پخواني مشر فیصل واوډا جیو نیوز رسنۍ سره خبرو کې ویلي چې عمران خان له زندانه نه خوشې کیږي بلکې مشکلاتو کې به یې نوره اضافه هم کیږي.

خو د تحریک انصاف ګوند د خېبر پښتونخوا صوبې مشر اؤ وزیراعلا علي امین ګنډاپور بیا خپل یو بیان کې ویلي چې د دوي ګوند به د ارام ساه اخلي چې په حکومت خپلې غوښتنې ومني اؤ عمران خان له زاندانه راخوشې کړي.

تحریک انصاف ګوند په 24م نومبر پلازمینه اسلام اباد کې د احتجاج اعلان کړی اؤ علي امین ګنډا پور ویلي دغه احتجاج کولو لپاره به دوي کفنونه په سر تړي اؤ تر هغې به اسلام اباد کې احتجاج کوي چې حکومت یې په ګونډو کړی نه وي.

تحریک انصاف ګوند د احتجاج د نه کولو لپاره خپلې څلور مهمې غوښتنې مخې ته راوړي چې په هغې کې یوه د عمران خان اؤ تحریک انصاف د نورو بندي مشرانو د خوشې کولو غوښتنه هم شامل ده.

همدا شان دا ګوند غواړي چې حکومت دې شپږویشتم اییني ترمیم ختم کړی اؤ په انتخاباتو کې د تحریک انصاف سره د شوې ټګۍ د پلټنو لپاره دې هم کمیشن جوړ کړل شي.

د پاکستان وتلي جرنلسټ سهیل وړایچ په جیو رسنۍ خپله یوه تجزیه کې ویلي چې کیدای شي د تحریک انصاف ګوند د احتجاج د مخې نیولو لپاره پي ټي آي ته د هغوي د بندي مشرانو اؤ فعالانو د خوشې کولو اؤ هم انتخاباتو کې د ټګۍ د تورونو د پلټنو کولو باور ورکړل شي .

فیصل واوډا هم ویلي کیدای شي چې پي ټي آي د خپل اعلان کړي احتجاج نه تیره شي خو علي امین ګنډا پور وایي چې دوي لپاره اوس ددې نعرې عملي کولو وخت رارسیدلی چې "اب نہیں تو کبھی نہیں، ہم نہیں تو کون" [مانا دا چې که اوس ونه شي نو بیا کله هم نه کیږي اؤ که که مونږ نه یو نه څوک به وي].

علي امین ګنډا پور ویلي چې عمران خان زمونږ د راتلونکو نسلونو لپاره جګړه کوي او مونږ به هغه نه مایوسه کوؤ.

د عمران خان مېرمنې بشرا بي بي له وړاندې واضحه کړې ده چې احتجاج کې د ګوند د مشرانو د کارکردګۍ په بنیاد به راتلونکو انتخاباتو لپاره د ګوند ټکټونه ورکول کیږي.

هغې ویلي چې د ګوند مشران باید د 24م نومبر احتجاج په هر حال کامیاب کړي اؤ ځانونه دې له ګرفتاریو هم بچ کړي.

د پاکستان د بشري‌ حقونو کمیشن ایچ آر سي پي د مرکزي حکومت له خوا په بلوچستان کې د وسلوالو په ضد د پوځي عملیاتو د پیلېدو پر اعلان اندېښنه ښکاره کړې او وایي دا ډول اقدامات پخوا هم شوي خو یواځې د خلکو د بې باورۍ د زیاتېدو سبب شوي دي.

ځینې څېړونکي وايي د پاکستان په بلوچستان کې د پوځي عملیاتو پیلولو بنيادي سبب د چين اندېښنې ختمول او د بېجينګ اعتماد ګټل دي.

ایچ آر سي پي د نومبر په 20مه په خپل یو بیان کې ویلي، "موږ په ژوره توګه اندیښمن یو" چې حکومت په بلوچستان کې د ستونځې د حل لپاره د زیات قوي پوځي ځواک د کارولو په اړه فکر کوي:

"ایچ آر سي پي په کلکه باور لري چې په بلوچستان کې روان بغاوت او تشدد یواځې د بیړنيو، د لوړې کچې او پرېکړه کوونکو سیاسي خبرو اترو له لارې حل کېدای شي چې ټول اړوند ګوندونه پکې شامل وي".

د پاکستان وزير اعظم شهباز شريف په مشرۍ کې د نومبر په 19مه شوې د نېشنل اېکشن پلان د اېپکس کمېټۍ په غونډه کې په بلوچستان کې د فعالو ترهګرو ډلو په ضد د پوځي عملیاتو فېصله کړې وه.

د پاکستان د بشري حقونو کمیشن په خپل بیان کې ویلي، دا ډول عملیات په تېرو وختونو کې هم څو ځلې شوي خو وایي د مثبتو نتیجو پر ځای یواځې د ځایي خلکو تر منځ د غصې او بې باورۍ د زیاتوالي سبب شوي دي:

"په داسې اقداماتو کې د شفافیت او د ملکي [ادارو] د څارنې نشتوالی وي چې له کبله یې د بشري حقونو د شدیدو سرغړونو امکانات زیات وي. ایچ آر سي پي غوښتنه کوي چې ریاست باید په هر ډول حالاتو کې د بلوچستان د خلکو د آییني او قانوني حقونو ساتنه وکړي".

د امنیتي چارو ماهرينو د پاکستان د مرکزى حکومت لخوا په بلوچستان کې د وسلوالو ډلو خلاف د جامع او پراخه عملياتو اعلان ته په کتو ویلي، د بلوچستان دننه د بلوچ وسلوالو خلاف پوځي عملیاتو کول به اسان کار نه وي ځکه چې وایي بلوچ بېلتون غوښتونکو وسلوالو ډلو ته د ځوان او تعليم يافته بلوچ کول ملاتړ او خواخوږه تر لاسه ده.

د امنیتي چارو ماهرين وايي په بلوچستان کې د بلوچ بېلتون غوښتونکو وسلوالو ډلو پرضد د عملیاتو اعلان په بنيادي توګه په دې وروستیو کې په پښتونخوا کې د پېل کړی شوو «عزمِ استحکام» عملیاتو تسلسل دی، خو زياتوي چې په بلوچستان کې یې وجوهات جلا دي.

د امنیتي او د پاکستان چين د چارو ماهر منېب سلمان وایي، "په بلوچستان کې د عسکري عملیاتو پېلولو يو مقصد د بلوچ وسلوالو ډلو لخوا په چينايي وګړو وروستۍ حملې دي او بل سبب یې د چين اندېښنې ختمول او هغه په اعتماد کې اخستل دي".

په دې وروستیو کې په پاکستان کې په چينايي کارکوونکو او امنیتي ځواکونو د ترهګرۍ د بريدونو لړۍ چټک شوې او په دې حملو کې پوځ، پولیسو او د ملېشه ځواک عسکرو او افسرانو ته درانه ځاني زيانونه اوښتي دي.

د اکتوبر په اوومه د پاکستان په کراچۍ ښار کې د نړیوال هوايي مېدان څنګ ته د چينايانو په قافله بريد کې دوه چينايان وژل شوي وو، چين بيا د پاکستان نه د چينايي وګړو د خوندیتوب لپاره د ټولو ضروري ګامونو پورته کولو غوښتنه کړې وه.

د امنیتي چارو ماهرين وايي باید په بلوچستان کې د بلوچ بېلتون غوښتونکو وسلوالو ډلو پرضد د عملیاتو پېل کولو وړاندې پوځ باید د استخباراتي ادارو د ناکامۍ وجوهات معلوم کړي او د اړونده چارواکو سره احتساب وکړي. څېړونکي وایي په بلوچستان کې به عملیات کول اسان نه وي.

د امنیتي چارو کارپوه عبدالله خان وایي، په تېرو کلونو کې چې په بلوچستان کې په وسلواله جګړه کې کوم بدلونونه راغلي هغې ته په کتو ویل کېږي چې عملیات به اسان کار نه وي:

"د هغې يوه وجه د بلوچ وسلوالو ډلو سره د ولس ملاتړ زيات شوی، ځوان تعليميافته کول ورسره ملګری شوی او ترهګر زياتره ښاري سيمو ته منتقل شوي او په عامه ابادۍ کې ورګډ شوي دي نو زما په خيال زياتره عمليات به د خفيه اطلاعاتو په بنياد کېږي چې له مخکې نه روان دي البته په هغې کې شدت راتللی شي".

د پاکستان د پوځ د پوځ مشر جنرل عاصم منير د نومبر پر 19مه د مرکزى اېپکس کمېټۍ غونډې ته ویلي څوک چې هم د پاکستان په امنيت کې خنډ جوړيږى او امنیتي ادارې له کاره منعې کوي، هغوی ته به د نتيجو سره مخ کېدل وي.

په تېرو دوو کلونو کې په بلوچستان کې ناامني خورا زياته شوې ده، د نومبر په 15 مه د بلوچ مېشته سيمه قلات کي وسله والو د ملېشې ځواک په پوسته بريد کې اووه عسکر وژل شوي وو، د بريد ذمه واري بلوچ لبریشن ارمي منلې وه، تر دې وړاندې د نومبر په 14 مه په زيارت کې بم چاودنه کې هم دوه پوځيان وژل شوي وو.

امریکا يو ځل بيا د پاکستان دننه د ترهګرۍ مخ په سېوا کېدونکو پېښو تشويش څرګند کړی او د خارجه وزارت وياند مېتیو میلر ویلي، د ترهګرو خلاف د پاکستاني ملکي او پوځي صلاحیت زیاتولو په اړه یې له اسلام اباد سره شراکت داري جاري ده.

یادونه:- په رپوټ کې زیاته برخه د ډیوه د خبریال ارشد حسېن ده.

پاکستان کې د ماشومانو نړيواله ورځ په داسې حال کې نماځل کيږي چې د سرکاري شمېرو ترمخه د سکولونو نه بهر ماشومانو شمېره 28 ميلينو ته رسېدلې ده. د ماشومانو د حقونو فعال وايي، د سکولونو نه بهر ماشومان اکثره په مزدورو، مشقت اخته شي او يا بيا د جنسي تيريو ښکار شي.

تېر کال د پاکستان پخواني صدر عارف علوي د 28 ميلينه ماشومانو شمېره په خپله ويلې وه، چې د سکولونو نه بهر دي.

سږ کال د فرورۍ په میاشت کې د يونیسف په رپوټ کې ويل شوي وو، پاکستان په نړۍ کې دويم لوی هيواد دی چرته چې د پينځو کالو نه تر 16 کالو پورې ماشومان د سکولونو نه بهر دي.

پوهان وايي غربت، د تعليمي ادارو نشتوالی او په سکولونو کې د بنيادې اسانتياو کمی هغه علتونه دي چې له امله یې اکثره ماشومان د تعليم لړۍ قطعه کړي.

د ماشومانو د حقونو فعال ډاکټر خليل ډوګر وايي، "که ماشومان سکول ته نه ځی نو بیا یا خو مشقت کوي يا بیا خیرات غواړي که وګورو نو زمونږ په ټولنه کې ورځ تر بلې د سکولونو نه بهر ماشومانو شمیره زیاتیږي، بل حکومت هم تعلیم دپاره ډېر بجټ نه ساتي نه حکومت تعلیم سنجیده اخلي ځکه چې دلته که هريو حکومت راشي نو کوشش کوي په څه طریقه خپل موده پوره کړي، تعلیم وړومبی ترجیح پکار ده او دې د پاره باید چې کوټلې تګلاره جوړه کړی شي".

د ماشومانو لپاره د ملګرو ملتونو د ادارې يونسيف د کال 2024م د شمېرو ترمخه په ټول پاکستان کې تعليم نه بې برخې ماشومانو زياته شمېره د جينکو ده.

په صوبو کې د سکول نه بهر ماشومانو شمېر په پنجاب کې تر ټولو زیات دی، خو د ابادۍ په حساب دغه شرحه بیا په بلوچستان کې ترټولو زیات یعنې 65 فیصده ماشومان د سکولونو نه بهر دي.

د خېبر پښتونخوا حکومت د شمېرو له مخې په خېبر پښتونخوا کې څلور نیم میلینه ماشومان د سکولونو نه بهر دي، په دې کې نزدې یو میلین ماشومان د قبايلي ضلعو دي.

د ماشومانو د حقونو فعال وايي، پاکستان کې د ماشومانو د حقونو خوندي کولو دپاره د حکومت لخوا د پارليمان د لاري يو شمېر قوانين جوړ شوي دي خو عملي کولو کې يي ګڼ شمېر خنډان موجود دي چې له امله يې ماشومان د خپلو قانوني او بشري حقونو نه بي برخي دي.

د بشري حقونو وزارت د ماشومانو د ژغورنې مشره ربعيه هادي وايي، "اکثره سکولونه لرو پرتو سیمو کې دي او لارې یې ټیک نه وي نو ځکه مور پلار نه غواړي چې ماشومان یې غېر محفوظه سفر وکړي، بیا دلته دا کلتور جوړ شوی، چې د جینکو تعلیم باره کې خلک خبرې کوي نو مور پلار یې سکول ته نه لیږي اوس هم په ټولنه کې دا فکر دی چې هلکان د تعلیم په ځای څه هنر زده کړي، چې بيا ورته روزګار کول اسان وي، دغه شان په سکولونو کې د استادانو نشتوالی هم د ماشومانو د تعلیم نه د محرومۍ لوی سبب دی".

کار پوهان وایي، په کوم رفتار چې د پاکستان ابادي سېوا کيږي، په هغه رفتار وسیلو کې او بیا په خصوصي ډول د تعلیم څانګه کې اضافه نه کیږي.

په پاکستان کې حکومت په دې وروستیو کې د تعلیم بیړنی حالت اعلان کړی دی خو د خېبر پښتونخوا په ډېرو قبايلي ضلعو کې د ترهګرۍ په پېښو کې ويجاړ شوي او په بمونو الوځول شوي د جينکو سکولونه لا هم حکومت بېرته نه دي جوړ کړي.

د پاکستان د حکومت لخوا په ورچويل پرایوېټ نېټ ورک يا وي پي اېن باندې د بندیز لګولو په فيصله د سېنېټ د کمېټۍ غړو د ناخوښۍ څرګندونه کړې، او د انټرنېټ ورکوونکو کمپنيانو يوې اتحادیې خبرداری ورکړی، چې د وي پي اېن د بنديز فيصله د ټولنې د بيلولو خطر لري.

له دې وړاندې ایمنسټی تیک هم د پاکستان دې فیصلې باندې اندېښنه ښکاره کړې او د عامو خلکو د بنيادي حقونو خلاف ګرځولې وه.
وايرلیس اېنډ انټر نېټ سروس پروایډرز ایسوسي اېشن مشر شهزاد ارشد د حکومت لخوا په وي پي این د بندیز د اعلان په اړه ويلي، د دې پرېکړې څخه به هغه خلک ډېر اغېزمن شي، چې په انټرنېټ کار کوي، لکه د آی ټي مصنوعات بهر ليږي، د انټرنېټ د لارې کاروبار کوي يا تعليم ترلاسه کوي.

اسلامي نظرياتي کونسل هم وړاندې د وي پي اېن استمال غېر شرعي ګرځولی او د کونسل دغه بیان باندې نه يواځې د انټرنېټ کاروونکو بلکې د بشري حقونو فعالو هم سختې نيوکې کړې، بلکې اکثر ديني عالمانو پرې هم تنقيد کړی وو.

د پاکستان د پوځ سر لښکر جنرل عاصم منیر هم وړاندې ويلي وو چې د غلط معلوماتو خورول يو چیلنج جوړ شوی دی، او د ټولنیز رسنیو له لارې انتشار خورول کيږي.
ځينې حکومتي وزیران وايي ترهګر د خپلو کارروايانو دپاره د انټرنېټ استعمال کوي.

د ډيجيټل حقونو فعال هارون بلوڅ وايي، په ټولنیر رسنیو د بندیز پحقله د حکومت دريځ هر وخت بدلیږي اوس په وي پي اېن د بندیز لويه وجه د رای په اظهار بندیز لګول دي، دغه شان بیانونو او د اسلامي نظریاتي کونسل له لارې فتوو له امله نړۍ په پاکستان پورې خندا کوي.

د نوموړي په خبره، د خلکو د اواز غلي کولو دپاره دا د ملا او پوځ د اتحاد يو نوی مثال جوړ شو، په وي پي اېن او ټولنيزو رسنيو د بنديز يواځينی مقصد د خلکو غږ خاموشه کول دي.

د پاکستان د کورنيو چارو وزارت وايي، ترهګر د وي پي اېن استعمال کوي، او د سېنېټ د کمېټۍ د غړو د ناخوښۍ وروسته بيا هم حکومتي وزیرانو په دغه اړه کوم وضاحت نه دی کړی.
خود انفارمېشن ټیکنالوجۍ پحقله د کمېټۍ يو غړي د تپوس په ځوا کې د پاکستان ټیلي کمیونېکشن مشر مېجر جنرل(ر) حفيظ الرحمان ويلي، بلوچستان صوبه کې پوځي عملیاتو له وجې انټرنېت تړل شوی او 30م نومبر پورې به پاکستان کې غېر رجسټرډ وي پي اېن هم بند کړل شي.
تازه رپوټونه وايي، پاکستان کې بلیو سکاي نومي ټولنیز رابظو ویب پاڼې ته رسايي هم مشکل شوې ده او د ا وړومبی ځل نه دی، چې پاکستان کې دغه شان يوه وېب پاڼه تړل شوې ده.

سږ کال د فرورۍ د میاشتې راهسې پاکستان کې په اېکس (پخواني ټويټر) هم بنديز لګول، د وي پي اېن بغېر نه چلیږي، او د وي پي اېن مخالفت کوونکي حکومتي مشران هم خپلې رای په اېکس هم د وي پي اېن له لارې ورکوي.