د روان کال په مهال په خېبر پښتونخوا کې د پولیو ناروغۍ وړومبۍ پېښه د قبایلي ضلعې مومند نه مخې ته راغلې ده اؤ چارواکي وایي چې دغلته د نهو میاشتو یوې ماشومې ته د پولیو وایرس ورپورې شوي دي.

دا په روان کال کې د پاکستان دننه د پولیو 19مه پېښه ده چې د پولیو په چټکتیا سره د خورېدو متعلق یې د چارواکو اندېښنې راپارولې دي.

د پښتونخوا صوبې وزیراعلا ښاغلي علي امین ګنډا پور مومند قبایلي ضلعې نه د پولیو د پېښې مخې ته د راتلو په سخته نوټس اخستی اؤ د صحت سیکرټري ته یې د اړوند ضلعي روغتیایي افسر اؤ پولیو کوارډینیټر په سمدستي توګه د ګوښه کولو وینا کړې ده.

د وزیر اعلا د دفتر لخوا په خپور کړل شوي بیان کې ویل شوي چې مومند ضلعه کې به د پولیو د ناقصه کمپين د نورو ذمه واره کسانو تعین هم کولی شي.

وزیراعلا ګنډا پور ویلي چې د اړوند سرکاري چارواکو تر څنګ به د شراکت داره ادارو د اړونده مامورینو په ضد هم ګامونه اخستل کیږي.

هغه ویلي چې د صوبې په نورو ضلعو کې به هم د پولیو د کمپین معیار په هر لحاظ باوري کولی اؤ په دې به هیڅ رقم جوړ جاړی نه شي کولی.

وزیراعلا علي امین ګنډا پور ویلي چې صوبې نه د پولیو وایرس ختمول د صوبایي حکومت اولیت دی اؤ په دې اړه د یو نوي عزم سره ګامونه اخلي.

د ګنډا پور په وینا صوبې نه د پولیو وایرس ختمولو کې به هر چا ته خپل کردار ادا کول وي.

هغه اعلان کړی چې مومند ضلعه کې کومه ماشومه د پولیو په ناروغۍ اخته شوې د هغې علاج اؤ کفالت حکومت کوي.

سږ کال په پاکستان کې د پولیو ټولې 19 پېښې مخې ته راغلي چې دې کې تر ټولو زیاتې 13 پېښې د بلوچستان څخه ریکارډ شوې دي.

د پولیو د مخنیوي لپاره د پاکستان د وزیراعظم استازې عایشه رضا فاروق د پولیو پېښو کې په اضافه اندېښنه ښودلې اؤ هر ماشوم ته یې د پولیو نه دخوندیتوب د څاڅکو ورکولو په ضرورت ټینګار کړی دی.

پخپل یو بیان کې هغې ویلي د پاکستان اؤ افغانستان د پولې دواړو غاړو ته د پولیو سیوا کېدونکې پېښې په ټول ملک کې د ماشومانو لپاره د خطرې یو علامت دی اؤ مونږ ته اړینه ده چې خپلو ماشومانو ته په وخت د پولیو نه د خوندیتوب څاڅکي ورکړو.

د پاکستان پولیو پروګرام په دې وروستیو کې له 9م تر 13م ستمبر پورې په 115 هغو ضلعو کې د پولیو په ضد کمپاین چلولی ؤ چې د پولیو په حواله زیاتې خطرناکې شمیرل کیږي.

د پولیو پروګرام له مخې په دې کمپین کې درې کروړه اؤ 25 لکو ماشومانو ته د پولیو نه د خوندیتوب څاڅکي ورکړل شوي وؤ.

د ملګرو ملتونو دپاره د پاکستان مستقل استازي منیر اکرم ویلي پاکستان به هېڅ کله د افغانستان واکمن طالبان د یوازې کولو د تګلارې حمایت و نه کړي او د پاکستان وزیراعظم شهبازشریف به د متحده قومونو د جنرل اسمبلۍ غونډې ته د وېنا په موقع د افغانستان د ثبات دپاره طالبانو سره په رابطو ټینګار کوي.

په کال ۲۰۲۱ کې په افغانستان د بیا واکمندو راهسې یو ملک هم د طالبانو حکومت په رسمیت نه دی منلی.

په نیویارک کې د جنرل اسمبلۍ غونډه د شروع کېدو په موقع د وي او ای خبریال علي فرقان سره مرکه کې منیر اکرم وویل د طالبانو غلطیانې په خپل ځای خو د افغانستان داخلي او بهرنۍ مسلې کولو دپاره د مشترکه تګلارې او متفقه اقدامات اخیستل پکار دي.

اکرم وویل پکار نه ده چې د طالبانو د حکومت د غلطیو سزا د افغانستان ولس ته ورکړی شي او د اسلام اباد کوښښ دی چې د طالبانو د حکومت غلطیانې د مشترکه حکمت عملۍ په زریعه لرې کړی شي.

منیر اکرم وویل هر وخت یې دا خبره کړې چې د افغانستان سره روابط ساتل پکار دي، اختلافات کېدلی شي لېکن پکار ده چې خبرې اترې کېږي. د هغه په قول د سفارتکارۍ مقصد هم دا دی چې د رابطو او د تګلارې په زریعه حالات بدل کړی شي.

د منیر اکرم نه پوښتنه وشوه چې پاکستان خو د طالبانو حکومت سره خپلې مسلې حل نه کړی شوې نو دنیا به په دې څنګه قایله کړي ؟ نو هغه وویل پاکستان د طالبانو سره د سرحدي او د تجارتي ستونزو په شمول ډېرې مسلې لري خو د دې باوجود اسلام اباد په انساني بنیادونو د افغانستان د ولس امداد، تعلیم او نور سهولتونه جاري ساتلي دي.

پاکستاني استازي وویل د طالبانو حکومت سره اختلافات به په بله طریقه لرې کوي خو د دې دا مطلب نه دی چې طالبان دې تنها پرېښودل شي.

په افغانستان د بیا واکمنېدو راهسې طالبانو د ښځو په تعلیم، کار روزګار او د حرکت ګڼ شمېر پابندۍ لګولي چې له امله یې نړیوالې ټولنې حکومت په رسمیت نه دی پېژندلی.

د پاکستان ګڼ شمېر لوړ رتبه چارواکو طالبانو د بیا واکمنېدو نه پس طالب چارواکو سره ملاقاتونو دپاره د کابل دورې کړي خو په نږدې وختونو کې په پاکستان کې د ترهګرۍ حملې د زیاتېدو راهسې د پاکستان او د طالبانو تعلقات کړکېچن شوي دي.

پاکستاني چارواکي وايي د تحریک طالبان پاکستان، ټي ټي پي، وسله وال په افغانستان کې فعالیت ازادي لري او هم د افغانستان څخه په پاکستان کې حملې ترتبتوي. طالبان دا خبره ردوي، وايي پاکستان دې د خپل کور دننه په امنیت کې د خپلې ناکامۍ پړه په طالبانو نه اچوي. د دې ترڅنګ په پوله هم د پاکستاني او د طالب ځواکونو جګړې شوې دي.

د اکرام نه پوښتنه وشوه چې ایا پاکستان د افغانستان په لړ کې د نورو ګاونډیو ملکونو نه بېل شوی نه دی، چین او د سیمې نور ملکونه په یکطرفه توګه طالبانو د تسلیمولو په لوري روان نه دي؟ په دې اړه پاکستاني سفارتکار وویل چین او د سیمې نورو ملکونو د افغانستان په اړه داسې څه فېصله نه ده کړې چې پاکستان په کې وروسته پاتې شوی دی. هغه وویل چین او متحده عرب اماراتو په خپلو دارلحکومتونو کې د طالبانو استازي بېرته رابللي دي او په اسلام اباد کې د طالبانو سفارتخانه د وړاندې څخه کار کوي.

اکرم وویل د متحده قومونو د جنرل اسمبلۍ په موقع به په نیویارک کې د افغانستان د شپږو ګاونډیو ملکونو د سفارتي فورم غونډه هم کېږي او د افغانستان په اړه به په مشترکه حکمت عملۍ غور کوي چې د افغانستان مسلې څنګه حل کړی شي؟

اکرم وویل د افغانستان دپاره د پاکستان پالېسي واضحه او جامعه ده چې افغانستان دې یوازې پرې نه ښودل شي او د طالبانو حکومت سره رابطې ساتل او خبرې اترې پکار دي او د مشترکه حکمت عملۍ دلارې د طالبانو د حکومت غلطې پالېسۍ سمېدلی شي.

ایا پاکستان اوس هم د افغانستان منجمد اثاثې طالبانو ته د ورکړی کېدو حمایت کوي؟ دې پوښتنې ته په جواب کې اکرم وویل د پاکستان په دا موقف وي چې د افغانستان منجمدو اثاثو د بحالولو لارې چارې د ولټول شي ځکه چې افغان ولس ورته ضرورت لري. هغه زیاته کړه چې د طالبانو د حکومت غلطو تګلارو د سمولو ضرورت دی خو پکار ده چې افغان ولس ته تکلیف ور ورسوول شي.

د بهرنۍ زرِمبادله په ذخیرو کې له بهترۍ سره سره د پاکستان مالي حالت خراب دی او د خزانې په اړه د قومي اسمبلۍ قایمه کمېټۍ ویلي، هیواد په راتلونکو څلورو کلونو کې 100 ارب ډالرو بهرنۍ مالي مرستې ته اړتیا لري.

د پاکستاني مطبوعاتو د رپوټونو له مخې له دې پرته هم پاکستان په راتلونکو درو کلونو کې د خپلو روانو اقتصادي ستونځو د حل کولو لپاره نورو 12 ارب ډالرو ته اړتیا لري.

پاکستان تمه لري چې د پیسو له نړیوالې ادارې ای ایم ایف څخه به د پور د پروګرام له مخې اووه ارب ډالر تر لاسه کړي او نورې پینځه اربه ډالره به د تجارتي بېنکونو او نورو مختلفو مالياتي ادارو له خوا ورکړل شي.

خو له دې سره سره بیا هم پاکستان په راتلونکو څو کلونو کې د چین، سعودي عرب او متحده عرب اماراتو په ګډون له مهم اتحادي ملکونو هم اضافي پورونو ته اړتیا ولري.

د قومي اسمبلۍ قایمه کمېټۍ ته ويل شوي وو چې په تېرو پینځو کلونو کې قرضې په اوسط ډول 14 فيصده زياتې شوې دي او له ای ایم ایف څخه د اووه ارب ډالرو مجوزه نوي بېل آوټ پیکج ترلاسه کولو باوجود هم د پاکستان بهرنۍ مالياتي ستونځې نه شي کمېدای.

د پاکستان د خزانې وزارت چارواکو د خپلې راتلونکې تګلارې په اړه قایمه کمېټۍ ته معلومات ورکړي. په غونډه كې د خزانې وفاقي وزير محمد اورنګزېب كمېټۍ ته د ای اېم اېف له خوا د اووه اربه ډالرو تجويز شوي بېل آوټ پېكیج د سختو شرطونو په اړه معلومات وركړي دي.

ښاغلي اورنګزېب یوه تګلاره په ګوته کړه چې د اضافي قرضونو تر لاسه کولو لپاره دوامداره هڅې په ګوته کوي چې د ای ایم ایف څخه د اټکل له مخې 12 ارب ډالر باید تر 2027 پورې ترلاسه شي. په دغو کې باید اووه ارب ډالر له ای ایم ایف څخه او پینځه ارب ډالر له نورو لارو او تجارتي بېنکونو باید واخیستل شي.

د پاکستان د خزانې وزیرِ مملکت علي پرویز ملک ویلي، د پاکستان د پور انتظام به ډېر مهم وي او وایي اړتیا ده چې په راتلونکو څلورو کلونو کې د 100 ارب ډالرو قرضې پرې کولو ستونځه حل شي او له دې سره سره به د چین، سعودي عرب او متحده عرب اماراتو پورونه هم په راتلونکو کلونو کې ورکړل شي.

د هېواد د بهرنۍ زرِمبادله ذخیرې له درې ارب ډالرو 9.5 ارب ډالرو ته لوړې شوې دي او دا یواځې د دوو میاشتو په ارزښت د درآمدتو یا وارداتو لپاره کافي دي.

د پاکستان مطبوعات وایي، که څه هم له پور څخه د جي ډي پي په تناسب کې له 75 فیصده څخه 65 فیصده ته کمی راغلی دی خو پر دې باوجود د ملک بهرنۍ کاته پر خپل ځای یا مستحکم نه ده.

د قایمه کمېټۍ غونډې ته دا هم ویل شوي چې په تیرو پینځو کلونو کې د حکومت قرضونه په اوسط ډول د کال 14 فیصده زیات شوي دي، چې په مالي کال 2020م کې ټول پورونه له 36 ټریلین یا کرب روپیو په مالي کال 2024م کې 71 ټریلین روپیو ته زیات شوي دي.

کمېټۍ ته ویل شوي چې په دې کې 66 فیصده داخلي او 34 فیصده بهرني پورونه دي. په تېرو پینځو کلونو کې د پورونو له کبله د جي ډي پي تناسب له 76.6 فیصده څخه 67.2 فیصده ته راټیټ شوی، چې دا په پینځو کلونو کې ترټولو ټیټه کچه ده.

پاکستان به په اوسنيو مالياتي ادایګیو کې په روان مالي کال کې ټولې 18.83 ارب ډالره بهرنۍ قرضې پرې کوي چې په هغوی کې تر 2029م کال پورې اضافي ادایګۍ هم ټاکل شوې دي.

ټاکل شوې چې پاکستان به په 2026م کې 9.23 ارب ډالره، په 2027م کې 8.71 ارب ډالره، په 2028م کې 7.68 ارب ډالره او په 2029م کال کې به 6.88 ارب ډالره قرضې پرې کوي.

له دغو قرضو سره سره د پاکستان حکومت هغه پیسې هم بیرته ورکوي چې له خپلو دوستو هیوادونو یې په تېرو څو کلونو کې اخیستې دي.

د مملکت په چارو کې د خزانې وزیر علي پرويز ملک کميټۍ ته دا هم وويل چې له اای ايم ايف څخه د اووه اربه ډالرو نوې قرضې د لومړي قسط له تر لاسه کولو شپږ مياشتې وروسته به د اقتصادي راهدارۍ لومړۍ جایزه ترسره کيږي.

د کميټۍ غړي عمر ايوب خان وويل د جيو پوليټيکل یا د ملک د سیاسي جغرافیایي حالاتو له امله کېدای شي روپۍ بیرته د ډالر په مقابل کې وغورځېږي او د تيلو بيې په راتلونکو ورځو کې زياتې شي. وایي نهه ارب ډالره بهرنۍ زېرمې یا زرِمبادله د راتلونکو حالاتو مخنیوی نه شي کولای.

حنا رباني کهر په غونډه کې د اوږدې مودې اقتصادي تګلارې پر نشتوالي اندېښنه ښکاره کړې چې وایي له امله یې د هېواد اقتصاد په دوامداره توګه په "ای سي یو" کې دی.

د خزانې وزارت چارواکو منلې چې د یوې پایداره اوږدمهاله اقتصادي تګلارې جوړولو لپاره هڅې روانې دي او د پاکستان په مالي حالت کې د استحکام پر اړتیا ټینګار کوي.

د امریکا ولسمشر جوبایډن ټینګار کړی چې د پاکستان او امریکا تر منځ دوامداره ملګرتیا د نړیوال او سیمه ییز ثبات لپاره مهمه ده .

څيړونکي وايي چې په سيمه کې د امنيتي وضعې په اړه چين انديښنې څرګندوي خو د ترهګرۍ ضد جګړه کې د پاکستان هغه ډول مرستې نه شي کولې څنګه چې امريکا کولی شي.

د صدر بايډن دا بيان په داسې حال کې مخې ته راغلی چې امريکا په يو کال کې په دويم ځل په هغو چینايي تحقيقي ادارو او کمپنیو بنديزونه لګولي چې د پاکستان بيلسټک ميزايل پروګرام د پاره په الاتو ورکولو تورن کړی شوي دي.

د امریکې له لوري په چینایي کمپینو اؤ تحقیقي ادارو د بندیزونو لګولو باجود څيړونکي بيا هم امريکا او پاکستان د ترهګرۍ ضد جګړه کې مهم ملګرې بولي.

پيښور پوهنتون کې د جرنلزم د څانګې استاز ډاکټر سید عرفان اشرف وي او اې ډیوه ته وایي که چرې پاکستان په معاشي توګه د نظامي مرستو له پلوه چین سره خپلې اړیکې په وړاندې بوځي نو امریکا به ورته خنډان راپورته کوي.

ډاکټر اشرف وایي د افغانستان له اړخه امریکا د پاکستان د پاليسيانو په تناظر کې مرستې هم کوي او د ترهګرۍ ضد جګړې په حواله امریکا به د پاکستان د پوځ اخلاقي ملاتړ کوي:

"خو که چرې پاکستان په معاشي توګه يا بيا د ملټري اکوپمنټ باندې چین سره اړيکې مخ په وړاندې بوځي نو امريکا به ورته د خنډ په توګه مخې ته راځي او په میزایل پروګرام باندې به بنديزونه برقراره ساتي".

درې ورځې وړاندې د امریکې د بهرنیو چارو د محکمې ویاند مېتیو میلر ویلي وو، "مونږ تل د پاکستان د بیلسټک میزایلي پروګرام مخالفت کړی او هم په دې پالیسۍ ولاړ یو".

پاکستان د خپلو بېلسټک میزایلو په اړه د امریکې وروستي بندیزونه جانبدارانه او په سیاسي مقصدونو ولاړ بللي دي.

په دې ورستيو کې په پاکستان کې ترهګریزو بریدونو چين هم اندېښمن کړی دی او ځينې څيړونکي په افغانستان او سيمه کې د نړیوالې ترهګرې ډلې داعش موجودګي هم د امریکا لپاره د انديښنې وړ ګرځوي.

د نړیوال چارو کارپوهه ډاکټر منور حسین ډیوه ته وایي "د ترهګرو ضد به د خفيه اطلاعاتو په بنياد محدود عمليات کول وي، او د امريکې، چين، ايران او د مينځنۍ اېشيا هېوادونو لخوا به په افغانستان فشار اچول وي چې د هغو ترهګرو خلاف ګامونه پورته کړي څوک چې د سيمې امنیت ګواښوي".

صدر بایډن د پاکستان او امریکا د همکارۍ ستاينه په داسې حال کړي چې د غير دولتي تنظيمونو رپورټونه وايي چې په پاکستان کې ترهګرۍ يو ځل بيا سر راپورته کړی او پاکستان پرله پسې په افغانستان کې د ټي ټي پي د شتون اؤ خوندي ځالو تورونه لګولي.

په افغانستان واکمنو طالبانو مدام دا تورونه رد کړي اؤ دریځ لري چې نه خو په افغانستان کې وسله والې ډلې شته اؤ نه څوک د افغانستان خاوره د بل هیواد په ضد کارولی شي.

د پاکستان پولیسو تېره اوونۍ د پولیو ضد کمپاین په مهال د پولیو په یوه ښځینه کارمنده شوي ډله ییز جنسي تیري کې ککړ یو مهم ملزم نیولی اؤ دوه نور ملزمان لا هم پولیسو ته په لاس نه دي ورغلي.

د زیارت یا پنجشنبې په ورځ د جنوبي سیند صوبې په جیکب اباد سیمه کې د پولیو په ډله کې شامله ښځینه کارمنده باندې د پولیو ضد کمپاین په مهال شوی دا جنسي برید د پولیو نه د خوندیتوب په کمپاین چلوونکو ډلو له شوؤ بریدونو څخه یو ناوړه برید ګڼل کیږي.

د پولیسو یو ځایي مشر محمد سیفل اې پي خبري ایجنسۍ ته ویلي د ډله ییز جنسي تیري سره مخ شوې مېرمنې پولیسو ته ویلي هغې جیکب اباد کې د یو کور دننه ماشوم ته د پولیو نه د خوندیتوب څاڅکي ورکول اؤ بیا روانه وه چې دریوؤ کسانو راونیوله اؤ د هغې عزت یې خراب کړو.

پولیس چارواکي سیفل ویلي چې په دغه پېښه کې د ککړ یو ملزم پېژندګلو د احمد جاکراني په نوم شوې چې هغه پولیسو شپه په شپه نیولی دی.

سیفل وایي پولیس اوس په پېښه کې د ککړو نورو دوؤ ملزمانو د ګرفتارۍ هڅې کوي.

د پولیو د مخینوي په ښځینه کارمنده له دې برید وروسته د پولیسو یو سیمه ییز مشر اؤ یو ضلعي منتظم د پولیو ورکرانو ته په زړه پورې امنیت ورکولو کې په ناکامۍ له خپلو دندو ګوښه کړل شوي دي.

په ښځینه کارمنده شوي دې جنسي برید زیاتره پاکستانیان حیران کړي دي ځکه چې پاکستان کې تر دې وړاندې داسې رقم بریدونه ډيره کم شوي دي حالانکې په ماضي کې هم د پولیو ضد کمپاینونو په مهال د ښځينه مامورینو د ځورونې شکایتونه مخې ته راغلي دي خو په کومه ماموره جنسي تېری نه دی شوی.

د سیند صوبایي حکومت ویلي په ښځینه ماموره د شوي جنسي تیري به بشپړ پلټنې کوي.

پولیسو د برید سره د مخ شوې مېرمنې مېړه هم پخپله ولکه کې اخستی چا چې له دې پېښې وروسته خپله ښځه له کوره ویستې وه اؤ په مبینه ډول یې هغې ته له دې امله د وژنو ګواښونه کړي وؤ چې د کورنۍ عزت ته یې ورله زیان رسولی دی.

د سیند حکومت ویاندې سعدیه جاوید ویلي چې په جنسي تیري کې ککړ نور کسان به هم زر ونیول شي.

هغې وویل د برید سره مخ شوې میرمنې ته تحفظ ورکوي اؤ حکومت دا خبره باوري کوي چې راتلونکي کې ټولو د پولیو ښځینه ورکرانو ته د پولیو ضد کمپاین په مهال زیات نه زیات امنیت ورکړي.

پاکستان کې اکثره د پولیو ضد مهم ډلې د بریدونو اؤ تشدد سره مخ کیږي اؤ وسله وال زیاتره د پولیو ډلو په حفاظت ماموره پولیسو باندې بریدونه کوي.

په پاکستان کې زیاتره خلک داسې د دروغو پروپېګنډې کوي چې ګنې د پولیو څاڅکي د مغرب سازش دی اؤ له دې لارې د ماشومانو د زیږون مخه نیول کیږي.

د جنورۍ نه تر اوسه پاکستان کې د پولیو 18 تازه پېښې مخې ته راغلي دي.

پاکستان اؤ افغانستان په نړۍ کې هغه یوازیني دوه هیوادونه دي چې تر اوسه پکې د پولیو ناروغي شته.

یادونه:- د رپوټ ډېر معلومات له اې پي خبري ایجنسۍ اخیستل شوي دي.