واشنګټن ــــ په چین کې د افغانستان په اړه د ګاونډي هېوادونو خارجه وزیرانو غونډه کې په دې اتفاق ښودل شوې چې باید افغانستان د داعش او چین تند لارې ډلې ترکستان اسلامک موومنټ په شمول د نورو ترهګره ډلو سره د اړیکو ماتولو ښکاره څرګندونې وکړي او دغه ډلې ختمې کړي.
رایټرز خبري اداره وايي د چین خارجه وزیر وانګ یې ویلي په غونډه کې فیصله شوې ده چې ټول ګاونډي هېوادونه به د افغانستان سره د معیشت بیا رغونې او په سیاسي چارو کې همکاري کوي.
د چین انخویې صوبې په تونشي ښار کې د دوه ورځنی غونډې په اړه میډیا ته دوه دستاویزات ورکړی شوي دي چې یو د خارجه وزیرانو د دریمې غونډې د شریک بیان په اړه دی او بل دستاویز ته د تونشي اقدام نوم ورکړی شوی دی په کومې کې چې د افغانستان سره د ګاونډي هېوادونو لخوا د معیشت بیا رغونه کې د همکاری خبره شوې ده.
رایټرز خبري اداره وايي د چین خارجه وزیر وویل د خبري کانفرنس په وخت وویل چې غونډه کې د افغانستان د ستونزې په اړه په 8 اهمو خبرو اتفاق شوی دی.
۱- مونږه د افغانستان ازادی، خپلواکی او سیمه ایزې سلامتیا په احترام زور راوړ او په دې خبره هم چې افغانان دې د خپل راتلونکي ټاکلو د پاره ازاد پرېښودلی شي. چې دوي د قامي حالاتو په رڼا کې د ترقی لارې او د حالاتو مطابق لومړیتوبونو خوښ کړي.
۲- مونږه د شپږو میاشتو د افغان عبوري حکومت انتظام تسلیموو او د افغانستان نه غوښتنه کوو چې د خبرو اترو او سلا مشورو د لارې دې په کور دننه یو والې او جوړ جاړې وکړي. یو پراخه او شریک حکومت دې جوړ کړي چې هغه متوازن، د پوها واکمني وکړي او د ښه ګاونډیتوب دوستي وکړی شي.
۳- په افغانستان کې د ترهګرو په هلو ځلو اندېښنې څرګندوو او په افغانستان زور راوړو چې د داعش ډلې ، د چین ترکستان اسلامک موومنټ او نورو ډلو سره دې په ډاګیزه ډول اړیکې ختمې کړي او بالاخر دې دغه ډلې ختمې کړی شي. باید د ګاونډي هېوادونو ترمنځه د ترهګری مخنیوي د پاره امینتي همکاري مضبوطه کړی شي. او ددې ترڅنګ په سرحدونو د منشیاتو او جرائمو خلاف شریک کار وکړی شي.
۴- دا غونډه افغانستان ورپېښو انساني مشکلاتو باندې فکرمنده ده او فیصله کوي چې د افغانانو سره به انساني مرستې ، د بیا ودانی هلې ځلې، د افغانانو په خپلو خپو ودرېدو او سیمه ایزو رابطو مضبوطولو کار جاري ساتي.
۵- مونږه د ټولو خواو څخه غوښتنه کوو د افغانستان سره خبرو ته دوام ورکړي، ددوي د اقتصادي او سماجي ترقی مرسته دې وکړي، د بندېزونو او دباو مخالفت دې وکړي او په انساني مرستو دې دسیاست کولو مخلفت وکړي.
۶- مونږه د امریکا په مشری غربي هېوادونو زور راوړو چې د افغانستان د بیا ودانی او ترقی په کارونو کې دې د خپلې ذمه واری رول په سنجیده توګه ولوبوي . چې څومره کېدی شي زر تزره دې د افغانستان کنګل کړی شوې اثاثې بېرته واپس کړی شي. او په افغانستان کې دې د اړي جوړېدو مخالفت وکړي کوم چې سیمه تباهی راوړي.
۷- موږه په افغانستان کې د امن او پیاوړتیا د پاره د ملګرو ملتونو د امداد مرسته کوو د نړیوالو مالیاتي ادارو نه غوښتنه کوو چې افغانستان کې دې خپل نظام فعاله کړي او د افغانستان په ترقی کې دې مدد وکړي.
۸- دافغانستان د ګاونډیانو ترمنځه یو والي کې به خپل ځانګړی رول لوبول جاري ساتو د افغانستان د خصوصي استاذو ترمنځه د ملاقاتونو لړی دې جاري وساتلی شي او د سیاسي، سفارتي ،معاشي، انساني سلامتیا او استحکام لپاره دې کارکونکې ډلې جوړې کړی شي او د نتیجو د پاره دې خارجه وزیرانو ترمنځه ملاقاتونو ته دوام ورکړی شي.
د چین خارجه وزیر د خبري کانفرنس په وخت دا ونه ویل چې ایا د افغانستان د ګاونډي هېوادونو خارجه وزیرانو په غونډه کې د طالبانو نه دا غوښتنه شوې ده او که نا چې تېره اوونۍ یې د شپږم ټولګي نه بره د سکولونو بند ساتلو اعلان کړی وو.
مطبوعاتو ته ورکړی شوي بیان کې افغانستان کې د جینکو د تعلیم ترڅنګ ښځو ته د کار اجازت نه ورکولو، په میډیا د بندېزونو، د خبریالانو نیولو ، د مخالفینو د وژنو او ځورونو او د نورو بشري حقونو په اړه څه خبره نه ده شوې.
تېره اوونۍ د طالبانو لخوا د جینکو په تعلیم د بندېز په عکس العمل کې ملګرو ملتونو، امریکا، غربي نړۍ او د بشري حقونو ډلو په فیصله سخت غبرګون ښودلی وو او زیاتره غبرګون کې ویلی شوي وو چې د طالبانو ددې ګام سره به افغانستان د اقتصادي ستونزو سره مخ شي-
د افغانستان د ګاونډي هېوادونو دا دوه ورځنی غونډه د چین خارجه وزیر وانګ یې په مشری سر ته رسېدلی ده. چې پکې د افغانستان لپاره د امریکا ، روس، پاکستان، ایران، تاجکستان ، ازبکستان او ترکمانستان خصوصي استاذو ګډون کړی وو.
رایټرز خبري اداره وايي چې د خبري کانفرنس په وخت د غونډې په اړه دوه دستاویزات میډیا ته ورکړی شوي دي. په یو د ستاویز کې د شریک سیاسي دریز ذکر شوی دی او بل دستاویز کې د هغه فیصلې ذکر دی چې ټاکل شوې ټول ګاونډي هېوادونه به د افغانستان سره انساني مرستې ، رابطه کاری، معیشت او تجارت، د زراعت پرمختیا او د بجلۍ او توانایې په شمول اهمو څانګو کې مرستې کوي.
وانګ یې په دې محال وویل چې د غونډې برخه والو د افغانستان سره د سیاسي، سفارتي، اقتصادي، انساني او امنیتي مرستو د پاره په لارو چارو هم خبرې وکړی.
د تونشي اقدام 5 برخې:
د چین خارجه وزیر وانګ وویل د تونشي انیشیټیو د لارې نکات ټاکل شوي دي.
اول :د خارجه وزیرانو غونډه د جغرایايي سیاسي لوبو مخالفت کوي خو عملي همکاری ته پام کوي.
دویم: په نورو د خپلې مرضی ورتپلو مخالفت کوي خو د برابری او ازادی پلویتوب کوي.
دریم: د لوړې کچې تشو خبرو مخالفت کوي خو عملي نتیجې غواړي
څلورم: د ځان ځان له کار مخالفت کوي خو د سیمه ایزې همکاری پرمخ بوتللو ژمنه کوي
پنځم: د جنګ او یواځي توب مخالفت کوي خو د ازادی او د یو رنګه اختیار وکالت کوي.
